Jednym z największych dylematów w krypto jest kwestia, jak skalować sieci, zachowując jednocześnie ich decentralizację. Obecnie przyjęta odpowiedź brzmi: nie specjalnie się da. I w tym momencie, całe na biało, wchodzi zero knowledge proofs.

Na czym polega blockchain trilemma?

Blockchain trilemma opowiada o dylemacie, przed którym stają wszyscy twórcy sieci krypto. Każda z nich charakteryzuje się trzema głównymi przymiotami:

• Bezpieczeństwo
• Decentralizacja
• Skalowalność

Bezpieczeństwo określa jak trudno jest dokonać złowrogich działań w sieci. Na przykład przejąć czyjeś saldo czy dokonać niezgodnej z protokołem transakcji. Na jego czele stoją kryptografia oraz mechanizmy utrzymania konsensusu. Dwa najpopularniejsze z nich to Proof of Work (PoW) oraz Proof of Stake (PoS). W PoW bezpieczeństwo sieci jest wprost zależne od wielkości mocy obliczeniowej poświęconej do jej zabezpieczania. A w PoS do ilości kapitału poświęconego temu samemu celowi.

Decentralizacja. To chyba najciekawszy i zarazem najistotniejszy z przymiotów krypto. Najistotniejszy, bowiem to z niego wynikają najważniejsze innowacje krypto: pełna otwartość sieci, wolność i samostanowienie jej uczestników, odporność na cenzurę oraz brak potrzeby zaufania do stron trzecich. To jest unikalna wartość Bitcoina i krypto. Już wcześniej mieliśmy sieci finansowe, które były bezpieczne i skalowalne. Nie mieliśmy jednak sieci zdecentralizowanych, w których nikt, poza samym użytkownikiem, nie ma kontroli nad jego środkami i działaniami. Jest to też ciekawa własność, ponieważ nie jest ona jednoznacznie mierzalna. Można tutaj stosować różne wskaźniki, które mogą zaciemniać obraz sytuacji. 

No i finalnie mamy skalowalność. Czyli zdolność sieci do szybkiego przetwarzania jak największej ilości transakcji. Oczywiście chcemy jak najwięcej, jak najszybciej. Najlepiej do tego jeszcze jak najtaniej.

No i w tym miejscu jest najlepszy moment aby przedstawić głównego bohatera tej sekcji. Zwanego jako Blockchain Trilemma. Mówi on, że spośród tych trzech cech (bezpieczeństwo, decentralizacja oraz skalowalność) nie da się osiągnąć wszystkich na raz. 

Obrazowo można to przedstawić jako trójkąt, którego wierzchołkami są trzy wspomniane cechy:

I teraz my tworząc, rozwijając dany projekt musimy postawić kropkę gdzieś w środku tego trójkąta. Siłą rzeczy nie może ona jednocześnie znajdować się w bliskiej odległości do wszystkich wierzchołków.

To zjawisko, ten trilemmat nie wynika z tego, że twórcy protokołów umówili się, że można wybrać tylko maksymalnie 2 z 3. Albo że bóg tak chciał. Wynika to z zależności pomiędzy tymi sieciami.

Im bardziej skalowalną sieć będziemy chcieli zrobić, tym większe będą nasze wymagania technologiczne (moc obliczeniowa, przestrzeń dyskowa, jakość połączenia internetowa) wobec uczestników i walidatorów sieci. A im trudniej o spełnienie tych warunków, tym mniej uczestników i tym większa kontrola (centralizacja) w rękach tych istniejących. Wtedy oni z własnej inicjatywy (bądź w wyniku żądań regulatorów) mogą złamać główne pryncypia sieci (odporność na cenzurę, wprowadzenie niezgodnej z protokołem transakcji czy zamrożenie czyjegoś salda). Czyli z wynikającej z technologii i decentralizacji pewności, że nikt nie wykona niepożądanych działań przechodzimy w stronę ufności, że nikt tego nie zrobi (chociaż są tacy, którzy mogą). Widzimy więc, że kompromisy w stosunku do decentralizacji rzutują też na bezpieczeństwie sieci i zgromadzonych w niej środków.

Z tych powodów, główne kryptowaluty, które wyrosły z etosu wolnościowego, takie jak Bitcoin i Ethereum podjęły decyzję, że nie będą one poświęcać swojej decentralizacji na rzecz skalowalności. A problem ten rozwiążą na tak zwanych drugich warstwach (ang. Layer 2). Lightning Network dla Bitcoina czy roll-upy dla Etheruem.

Mamy też młodsze projekty, gdzie etos krypto w dużej mierze został zastąpiony pieniędzmi od funduszy VC i ich rządzą dobrego zysku. W celu wyróżnienia się na rynku i przeciągnięcia dużej rzeszy użytkowników często optymalizują one architekturę swoich sieci właśnie pod kątem skalowalności. Przykładami takich sieci mogą być chociażby BNB Chain, FLOW czy Solana.

No cóż, skoro nie można mieć wszystkiego, to projekty i ich użytkownicy muszą wybierać (i płacić za to cenę), co jest dla nich ważniejsze.

Czym są zero knowledge proofs?

Teraz przejdziemy do szybkiego omówienia drugiego bohatera naszego artykułu. A jest nim kryptografia zero knowledge proofs (ZK, ZK-proofs. ZKP).

Jest to stosunkowo świeża dziedzina kryptografii, które oferuje nam niesamowite, trochę magiczne przymioty. Trochę jak mechanika kwantowa. Gdy się czyta opis, jak to działa, to zdrowy rozsądek podpowiada, że to nie powinno tak działać. A jednak tak działa.

No to przyjrzyjmy się temu, w jaki sposób działa ZK-proofs.

Jak wskazuje sama nazwa, opiera się ono o dowody (proofs). Dowody, którymi jedna strona (twórca dowodu), jest w stanie zagwarantować drugij stronie (weryfikatorowi) prawdziwość danego stwierdzenia, bez ujawniania żadnych informacji związanych z tym stwierdzeniem. W wyniku takiego dowodu, weryfikator może mieć pewność, że coś jest prawdziwe. Nie poznając żadnych przesłanek ku temu prowadzących. Nie rozszerzając swojej wiedzy na ten temat (stąd zero knowledge).

Przełóżmy to na przykład z życia codziennego.

Załóżmy, że udajesz się do sklepu, aby zakupić alkohol. Zgodnie z literą polskiego prawa, aby to zrobić, musisz mieć powyżej 18 lat. Sprzedawca widzą Cię, chce to zweryfikować.

W świecie dzisiejszym prosi Cię więc o okazanie dowodu osobistego. Po czym sprawdza na nim datę Twojego urodzenia. Przy okazji mogąc poznać inne Twoje dane osobowe (imię, nazwisko, PESEL) nie mające totalnie żadnego związku z przeprowadzanym właśnie procesem weryfikacji wieku.

Natomiast w świecie masowego wykorzystania ZK, Ty nie pokazujesz sprzedawcy swojego dowodu osobistego. Zamiast tego, na jego podstawie tworzysz proof (dowód na podstawie dowodu ;), który pozwala sprzedawcy mieć pewność, że jesteś pełnoletni. Bez ujawniania mu żadnych Twoich danych osobowych. Z datą urodzenia włącznie.

Brzmi trochę jak magia, przyznasz. Ale podobno to matematyka.

W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć o tym, że wyliczenie takiego dowodu, może być dość kosztowne w kontekście wykorzystania mocy obliczeniowej. Ale za to same dowody są dość małe i tanie (jeśli chodzi o moc obliczeniową) do zweryfikowania. Mając tego świadomość pora przejść do kolejnej sekcji, w której zero knowledge pozamiata blockchain trilemma. 

ZK – autostrada do tysięcy transakcji na sekundę w zdecentralizowany sposób?

Przyjrzyjmy się teraz temu, w jaki sposób przymioty zk-proofs mogą pomóc nam wyjść z ograniczającego pudełka blockchain trilemma.

Jeśli chcemy wykonywać więcej transakcji na sekundę, to siłą rzeczy:

1. Potrzebujemy większej mocy obliczeniowej, do przeprocesowania tych transakcji. Zwłaszcza w kontekście wykonywania smart contractów
2. Stworzymy większą ilość danych, które najpierw musimy sprawie rozpropagować po wszystkich uczestnikach sieci, a potem wszyscy oni muszą przechowywać wszystkie te dane na wieki wieków.

Zacznijmy od mocy obliczeniowej. Bo tutaj mogą się dziać najwspanialsze rzeczy.

W rozproszonych (w tym zdecentralizowanych) sieciach każda transakcja jest przetwarzana przez wszystkich uczestników sieci. Siłą rzeczy musimy więc tutaj równać do najsłabszych. Skoro każdy ma przetworzyć wszystko, to musimy zadbać o to, aby wszystko nie przekraczało zasobów sprzętowych tych najsłabszych. W przypadku sieci zdecentralizowanych sieci jak Bitcoin czy Ethereum ta poprzeczka zawieszona jest naprawdę nisko. Stąd mamy kilka czy kilkanaście transakcji na sekundę. Natomiast sieci, które nie bawią się w grę o decentralizację, takie jak ICP czy Solana, mogą wymagać od swoich uczestników wysokiej jakości farm serwerów, które są zdolne do przetwarzania tysięcy transakcji na sekundę.

Tutaj warto jeszcze wspomnieć, że transakcja transakcji nierówna. Mamy więc do czynienia ze stosunkowo prostymi i małymi transakcjami przesyłu wartości. Mamy też większe i wymagające większej mocy obliczeniowej transakcje korzystające na raz z wielu protokołów DeFi. Czy w końcu mamy znacząco większe transakcje, które w ogóle nie istnieją w praktyce, bo są na tyle duże i skomplikowane, że nie zdążyły by się wykonać w ciągu jednego bloku. Co znacząco ogranicza możliwości tego, co jest do zrobienia on chain.

To teraz zobacz to. Nasz przykład z potwierdzaniem pełnoletności. Zk-proof na to liczymy na boku i przedstawiamy pani w sklepie. Mówiąc językiem on chain, jest to transakcja, która weryfikuje naszą pełnoletności. Za pomocą zk-proof możemy udowodnić, że przeprowadziliśmy sprawdzanie naszego wieku na podstawie przyjętego algorytmu i że dla naszych danych (których nie ujawniamy) wyszło, że jesteśmy pełnoletni.

To teraz to zgeneralizujmy. Zk-proofs pozwalają nam udowodnić, że dokonaliśmy dowolnych obliczeń, zgodnie z przewidzianym algorytmem i wyszło nam to i to. I teraz te obliczenia, jak i dowód zk-proof na nie, my możemy sobie policzyć na boku (off-chain). Natomiast do sieci (on-chain) przesyłamy dowód na to. I każdy uczestnik sieci jest w stanie to szybko zweryfikować przy wykorzystaniu niewielkiej mocy obliczeniowej. A to oznacza, że nie każdy musi liczyć wszystko. Tylko każdy sobie liczy transakcje sam i do sieci przesyła jedynie dowód, co mu wyszło. Który każdy może szybko i sprawnie zweryfikować. 

No i teraz przechodzimy do punktu drugiego. Powiedzmy, że narobimy sobie dużo tych transakcji i dowodów na nie. No to one niestety zajmują miejsce. Co powoduje dwa wyzwania: szybka synchronizacja bieżąca danych między uczestnikami oraz potrzebę ich późniejszego przechowywania. I tutaj zk-proofs, szczególnie w tym drugim aspekcie, równiez może być bardzo pomocne. Tutaj wiele zależy od implementacji, ale są możliwe sytuacje:

1. W jednym dowodzie zamieszczamy wiele transakcji, a rozmiar dowodu nie jest liniowo zależny od ilości i wielkości transakcji, które udowadnia. A być może nawet ma stałą wielkość niezależnie od ilości udowadnia nych transakcji (jak funkcje hashujące)
2. Dowody można w sobie zagnieżdżać. W dowodzie umieszczać dowody, że dowiedliśmy wcześniej co innego. Co przy niektórych implementacjach pozwala tworzyć blockchain o stałej, małej wielkości. 

Bonus w postaci prywatności

Wróćmy jeszcze na chwilę do naszego przykładu, z potwierdzaniem pełnoletności w sklepie. Jeśli skorzystamy tam z ZK, to osiągniemy zamierzony efekt (potwierdzenie pełnoletności) bez ujawniania żadnych informacji o sobie. Wliczając w to naszą datę urodzenia.

To samo jest prawdziwe w kontekście transakcji krypto. Tworząc dowód zk-proof możemy dowieść, że dana transakcja jest całkowicie poprawna z protokołem, jednocześnie nie ujawniając żadnych informacji na jej temat. Nie wiadomo co, kto, komu i ile, ale wiadomo, że jest to poprawna transakcja, która może być uwzględniona w sieci. Co daje nam bardzo duży poziom prywatność. 

I właśnie prywatność jest kontekstem, w którym to zero knowledge po raz pierwszy zagościło w świecie krypto. Będąc podstawą projektów prywatnościowych, takich jak chociażby ZCash.

Wysoki poziom choćby opcjonalnej prywatności jest jednym z kluczowych aspektów masowej adopcji krypto. W większości tradycyjnych branż, wliczając w to sektor finansowy, radykalna transparentność, jaką oferują publiczne sieci blockchain, nie jest cechą pożądaną. W naprawdę sporej przestrzeni, zarówno życia biznesowego, jak i prywatnego, nie chcemy, aby cały świat oglądał nasze posunięcia w czasie rzeczywistym. A rozwiązania oparte o zk-proofs oferują nam możliwość zachowania prywatności naszych transakcji.

Poznaj projekty oparte o zk-proofs

Na koniec parę słów o projektach, implementujących zero knowledge w świecie krypto.

Jak już wcześniej wspomniałem, w pierwszej kolejności były to projekty prywatnościowe. Takie jak Firo (dawniej znany pod nazwą ZCoin) czy ZCash.

My najcześniej wspominaliśmy o zero knowledgrze w kontekście skalowania Ethereum przy wykorzystaniu drugich warstw. I jednym z rodzajów tego typu sieci są zk-rollups. Gdzie zk jest oczywiście skrótem od zero knowledge. A najpopularniejsze projekty tego typu to zkSync, StarkNet czy Loopring.

My natomiast podczas najbliższego webinaru skupimy się na mniej znanych projektach, które w oparciu m.in o zk-proofs chcą stworzyć rozwiązania pierwszej warstwy nowej generacji. Zapisz się już teraz, aby potem nie żałować, że przegapiłeś.

W przyszłym tygodniu Ethereum w końcu zmienia algorytm konsensusu na Proof of Stake. Niezależnie od tego, czy proces będzie przebiegał sprawnie czy zakończy się spektakularną klęską, to wydarzenie to zapisze się wielkimi literami na kartach (nie tylko) kryptowalutowej historii. Dzisiaj opowiemy sobie o tym, jak się do niego przygotować z perspektywy zwykłego użytkownika krypto.

Czym jest The Merge i przejście na Proof of Stake?

The Merga to znawa procesu, w wyniku którego Ethereum przejdzie finalnie na Proof of Stake. Zmiana konsensusu była zapowiadana od lata (a właściwie to od startu projektu) i jest niezbędna do wprowadzenia kolejnych udoskonaleń związanych ze skalowalnością sieci.

Proces ten na dobre rozpoczął się prawie dwa lata temu. Kiedy to w grudniu 2020 odpalono nowy łańcuch PoS dla Ethereum – Beacon Chain. Przez ten czas łańcuch ten miał do wykonania tylko jedno zadanie. Walidacji bloków i utrzymywanie konsensusu sieci. Nie można tam było nawet przeprowadzać transakcji (za wyjątkiem przyłączenia się do stakingu/walidacji sieci). Do tej pory więc testowano warstwę konsensusu. Podczas nadchodzącego tygodnia zostanie ona połączona z warstwą wykonawczą (transakcje, smart contracty) obecnego łańcucha Ethereum. Który w tym procesie porzuci swoją dotychczasową warstwę konsensusu – Proof of Work. Dość dobrze obrazuje to grafika opublikowana przez Fundację Ethereum:

Sam proces można przyrównać do wymiany silników w odrzutowcu pasażerskim. Podczas lotu. Z pasażerami na pokładzie. Warstwa konsensusu to silniki. Warstwa wykonawcza to kabina, w której siedzą pasażerowie. Część z nich śpi. Część ogląda filmy. Inni ze sobą rozmawiają czy popijają drinki. I nagle, w sposób w teorii niezauważalny, bez międzylądowania, w tym samolocie mają zostać zmienione silniki. A pasażerowie w kabinie mają nawet tego nie odnotować. 

Ale ponieważ proces ten wywołuje spore poruszenie i towarzyszą mu zarówno pewne ryzyka (a co jeśli nowy silnik nie będzie działał?) jak i okazje (co się stanie ze starym silnikiem? Można go zezłomować? Czy mogę na tym zarobić), to nawet jak proces będzie przebiegał sprawnie, to w tym czasie może być gorąco. I dziać się mogą rzeczy, o których nawet fizjonomom się nie śniło.

Jak się do tego przygotować?

Z perspektywy zwykłego użytkownika Ethereum nie trzeba przygotowywać się wcale. Nie trzeba wykonywać żadnych kroków. Można sobie dalej oglądać seriale, popijać drinki czy spać na pokładzie naszego odrzutowca Ethereum.

Ale ponieważ jesteśmy w krypto, to zapewne jesteśmy też pazerni. Słyszeliśmy, że będzie można zarobić na złomowaniu tych starych silników (hard fork). No i oczywiście chcemy z tej okazji skorzystać. Okazję tę opisujemy w kolejnej sekcji.

Miners will be miners i jak na tym zarobić?

No dobra, Ethereum sobie przechodzi na PoS. Ale tam zostaje miliony kart graficznych, które do tej pory kopały Ethereum PoW. Przecież oni nadal potrzebują coś kopać, aby na tym zarabiać. Przecież wszyscy z nich nagle nie zaczną grać na tych kartach w Cyberpunka.

Tak więc górnicy (głównie chińska społeczność) stwierdziła, że będa oni nadal pielęgnować obecny łańcuch Ethereum, dalej z mechanizmem konsensusu Proof of Work. Dlatego będę robić swojego hard forka, który m.in. usunie bombę trudności kopania oraz zmieni ID sieci. Pierwsza zmiana usuwa zbudowany w Ethereum mechanizm parabolicznego wzrostu trudności kopania, która zabezpiecza sieć przed buntem górników przed przejściem na PoS. Drugi sprawia, że ETHW nie będzie dzielił tego samego chain id co Ethereum. Co zapobiega występowaniu kilku problemów, takich jak np. replay attack. Chociaż te zmiany, chociaż zapowiedziane, nie zostały jeszcze (poranek 9 września 2022) wprowadzone do kodu. Jeśli to nie nastąpi, to można się spodziewać, że niektóre (a może większość) giełd nie będzie w ogóle chciało listować ETHW (ponieważ to giełdy są najbardziej narażone na replay attack, który możliwy jest do przeprowadzenia na dwóch sieciach o tym samym chain id). W kontekście naszego bezpieczeństwa, jeśli ETHW nie zmieni swojego chain id to dokładnie takie same transakcje z tej sieci mogą być potem odtworzone na mainnecie Ethereum (i vice versa). Jak naprościej się zabezpieczyć? Ograniczyć korzystanie z ETHW do minimum. To znaczy do ewentualnego przesłania ETHW na giełdę. Upewniając się wcześniej, czy giełda ta daje nam taki sam adres do depozytu zarówno dla ETH, jak i ETHW. Na wypadek, jakby ktoś chciał nas strollować i powtórzyć tą transakcję na mainnecie.

Tak więc po przejściu na PoS będziemy mieć dwie sieci i dwa Ethery. ETH działające już na PoS oraz ETHW działające cały czas na PoW. W momencie ich rozdzielenia będą one mieć dokładnie takie samy warstwy wykonawcze. Oznacza to, że na obydwu sieciach będziemy mieli taki sama balans ETH(W) oraz wszystkich innych tokenów. 

Dwa razy więcej Etheru i dwa razy więcej każdego tokenu? Zajebiście, brzmi jak dwa razy więcej pieniędzy. No nie do końca. Może brzmieć jak trochę więcej pieniędzy i zaraz sobie opowiemy o tym, jak się po nie schylić.

To że na drugiej sieci (ETHW) dostaniemy kopie naszych tokenów nie oznacza, że będę one warte tyle samo co oryginalne na ETH. To znaczy, w pierwszym bloku, na lokalnych DEXach względem siebie tak. Jednak właściwie wszystkie z nich nie są wspierane na sieci ETHW przez swoich twórców i nie będą mieć płynności na zewnętrznych giełdach. A to oznacza, że każdy będzie się ich pozbywał w celu zdobycia jak największej ilości ETHW. Bowiem ono będzie miało płynność na zewnętrznych CEXach. I pewnie przynajmniej początkowo będzie trzymać jakąś wartość. Natomiast wszystkie tokeny na sieci ETHW będę stosunkowo szybko dążyły w okolice zera (do którego jednak nigdy nie uda im się dojść).
Tak więc mojej perspektywy, aby zarobić na złomowaniu starych silników Ethereum, najlepiej jest mieć w momencie The Merge jak najwięcej Etheru. Aby uzyskać je też na ETHW i trochę zarobić na ich sprzedaży.

Co dla mnie znaczy jak najwięcej? Jak najwięcej bez bawienie się w inżynierię finansową i bez podejmowania dodatkowego ryzyka. Oznacza to przeniesienie ETH z innych sieci oraz wypłatę ich ze smart contractów.

Przenosimy je z innych sieci, ponieważ to balans z Ethereum dostaniemy na ETHW. Nie będą tam uwzględnione Ethery (i tokeny) z innych sieci. Nawet jak są to drugie warstwy Ethereum (jak Arbitrum One czy Optimism). Jeśli jeszcze nie wykonałeś tego kroku, to jest to najlepszy moment. Zostało jeszcze kilka dni do The Merge, więc ceny gasu są pewnie jeszcze znośne. Tutaj uwaga, że oficjalne mosty optymistycznych L2 jak Optimism czy Arbitrum One mogą nam już nie zdążyć przesłać ETH przed Mergem. Ponieważ potrzebuje one kilkudniowego okresu, w którym można kwestionować poprawność transakcji. Dlatego jeśli naszą intencją jest zdążyć przez The Merge, to korzystajmy z mostów, które prześlą nam środki w kilka minut.

Wypłacamy je ze smart contractów, po to aby ETHW mieć bezpośredniu na swoim portfelu i jedną transakcją przesłać je CEX, aby tam je zdumpować. Jeśli dostaniemy ETHW w smart contracie, to bądźmy świadomi, że najprawdopodobniej będziemy w stanie wypłacić go mniej albo i wcale. Tak jak wspomniałem, ludzie (a właściwie to boty) będą wrzucać w pule płynności, zastawy wszystkie inne tokeny, aby wyjąć z nich jak najwięcej ETHW, który jako jedyny może mieć tam jakąś wartość.

Tak więc ja już jakiś czas temu przeniosłem swoje ETH z L2ek na Mainnet Ethereum. I to jest moje jedyne działanie, jakie podejmuje w tym temacie. Nie zastawiam swoich stETH (które nie darzą mi ETHW po drugiej stronie) ani stablecoinów, aby pożyczyć jak najwięcej ETH. Dlaczego? Boję się ryzyk, które mogą się zmaterializować w wyniku potencjalnych anomalii, które opiszę w kolejnej sekcji. Nie jest to też działanie kosztowne (zarówno w cenach gasu, czasu jak i myślenia koncepcynego), więc jest to cena jaką jestem gotów zapłacić, nawet jakby ten fork miał się nie odbyć bądź ETHW miało kosztować nie więcej niż kilka USD.

Nie otwieram też krótkoterminowych pozycji pod to wydarzenie. Hodlerka to jest dziedzina, w której dobrze się czuje. Spekulacje wychodzi mi co najwyżej średnio. I kosztuje zbyt dużo czasu i nerwów. No i dochodzą też wspomniane wyżej i opisane poniżej anomalie

Anomalie towarzyszące The Merge

Ponieważ wszyscy mogą chcieć mieć jak najwięcej ETH na swoich portfelach, to może to rodzić kilka poważnych reperkusji.

Po pierwsze znacząco może ucierpieć płynność. I to zarówno na DEXach, jak i na giełdach scentralizowanych. A mniejsza płynność, to większa podatność na zmienność cenową. Zwłaszcza, gdy po drugiej stronie mamy duże zainteresowanie, niepewność oraz armię spekulantów rozgrywających to krótkoterminowo. 

Płynności dla ETH może też zabraknąć w protokołach lokatowo-pożyczkowych. Ludzie mogą pożyczać Ether, aby dostać go więcej po drugiej stronie, a następnie oddać. Z drugiej strony kapitał z lokat ETH może być również wypłacany w tym samym celu. Gdzie w ekstremalnych sytuacjach może dojść do kryzysu płynności (chwilowej nie możliwości wypłaty środków). A przynajmniej tymczasowego wzrostu opłacalności lokat w ETH oraz wzrost kosztów kredytu w tej walucie.

Przenoszenie ETH na Ethereum może sprawić, że zabraknie również płynności na mostach po stronie Mainnetu Ethereum. Zwłaszcza, że oficjalne mosty drugich optymistycznych warstw, które mają największą przepustowość już nie zdążą dostarczyć nam Etheru przed forkiem.
Część z tych operacji, aby obniżyć koszt kapitału, duzi gracze mogą chcieć wykonać tuż przed i tuż po hard forku. Może to wywołać znaczący wzrost cen gasu w tym okresie.

Możemy też spodziewać się, że zarówno protokoły jak i CEXy będą pauzować część aktywności związanych z Etherem. AAVE już w tym tygodniu przegłosowało zapauzowanie pożyczek w ETH do czasu przeprowadzenia merga.

Duże przeciążenie sieci oraz samych giełd może sprawić, że giełdy również będą miały problemy. Czy to z wpłatami/wypłatami czy być może nawet z ogólnym działaniem, jeśli napotkają wzmożony ruch związany z dużym zainteresowanie spekulantów oraz ewentualną dużą zmiennością w tym czasie. A powtórzmy raz jeszcze, to dużej zmienności na ETH może prowadzić ograniczona płynność w tym czasie.

Ja polecam w tym czasie ograniczyć naszą działalność w krypto do minimum. Zadbać też zawczasu o to, aby nasze pozycje w DeFi nie miały problemu z przetrwaniem ewentualnej zawieruchy. 

Jak przygotować się na najgorsze?

Proces przejścia na PoS był planowany, implementowany oraz testowany przez lata. Zanim nastąpi migracja mainnetu ten sam proces przeszły wszystkie testnety Ethereum. Dokonano też kilkanaście tzw. shadow forków samego mainnetu. Wszystko przebiegło dobrze i wszystko wskazuje na to, że tak samo będzie w przyszłym tygodniu.

Jeśli jednak chcesz się przygotować na najgorszy scenariusz, nie powodzenie całego procesu przejścia, to tutaj masz kilka wskazówek:

• Ethereum nie planuje przestać działać podczas procesu przechodzenia na PoS. Warstwa wykonywania ma cały czas działać. Po prostu w pewnym momencie jeden blok będzie wykopany przez PoW, a kolejny już zwalidowany przez PoS. Przez pierwsze kilka(naście) minut nowy mechanizm konsensusu może poszukiwać swojej finalności, więc najlepiej w tym czasie nie przeprowadzać transakcji (chociaż będzie to możliwe). Natomiast jeśli sieć w ogóle przestała by działać, to może to wywołać chwilową panikę, ale nie zapominajmy o tym, że mamy projekty w TOP10 crypto, którym taka sytuacja zdarza się cyklicznie. I świat się na tym nie skończy
• Przenoszenie Etheru (czy tokenów czerpiących natywnie wartość z tej sieci) nie specjalnie ma sens i zabezpieczy Cię przed czymkolwiek. Zazwyczaj bowiem po prostu dostaniesz token o takiej samej nazwie, który nie jest jednak respektowany przez sam projekt. A jego wartość pochodzi właśnie ze źródła na Ethereum
• Jeśli chcesz dmuchać na zimne, to może sensowne jest przeniesienie z Ethereum, tokenów, których źródło wartości jest poza Ethereum. Będą to na przykład zwrapowane tokeny innych waluty (np. WBTC) czy scentralizowane stablecoiny (USDC, USDT, BUSD etc). W przypadku zwrapowanych krypto przechodzimy do natywnej sieci danej krypto. W przypadku scentralizowanych stablecoinów do jednej z oficjalnie wspieranych sieci przez emitenta (dbając o to, aby most z którego korzystamy, dał nam token oficjalnie wspierany przez emitenta).

Co czeka nas po Mergu?

To dokładnie omówiliśmy sobie podczas jednego z ostatnich webinarów. Jego darmowy fragment znajduje się poniżej:

A całość dostępna jest w Krypto Krypcie.

Dzisiaj porozmawiamy o projekcie z ekosystemu Terra, który pomoże w zachowaniu naszej prywatności. A także obdaruje nas za jakiś czas airdropem.

Problem

Blockchain ma mnóstwo zalet. Jedną z nich jest transparentność. Oznacza to, że wszystkie transakcje w nim zawarte są dostępne do wglądu dla każdego. Rodzi to za sobą wiele implikacji. Między innymi takie, że różne strony trzecie mogą obserwować nasze transakcje. I być może na ich podstawie podejmować niebezpieczne dla nas kroki. Takie ryzyko może czekać na nas ze strony zawistnych sąsiadów, konkurencji biznesowej czy państwowych organów represji.

Wprawdzie na blockchainie nie jest znana nasza tożsamość. Jedynie adres naszego portfela. Z którego nie da się bezpośrednio odczytać tożsamości jego posiadacza. Jednak obecne regulacje sprawiają, że jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że ujawniliśmy naszą tożsamość w miejscu, które może powiązać je z adresem naszego portfela. Najczęściej będzie to giełda kryptowalut czy platforma launchpadowa, na której przeszliśmy procedurę KYC. Następnie taka instytucja (czy organy nadzoru) może powiązać nasz adres z naszą tożsamością. A z historii transakcji na blockchainie jest w stanie odczytać o nas sporo informacji. Co jeśli nam się to nie podoba?

Rozwiązanie

Rozwiązania są w sumie dwa. Pierwsze z nich to korzystanie z sieci, które mają wbudowane w protokół mechanizmy prywatności transakcji. Przykłady takich sieci to Monero, ZCash czy Secret Network. Więcej na ich temat mówiliśmy podczas webinaru na temat prywatności i anonimowości w krypto.

Niestety zazwyczaj takie sieci mają ograniczone możliwości, szczególnie w kontekście DeFi i zarabiania na nim. Co jeśli chcemy zadbać o prywatność w sieci, która jest miejscem naszych głównych aktywności i zysków? Czy jest taka możliwość? Tak.

Niektóre ekosystemy oferujące obsługę smart contractów oferują specjalne aplikacje, które miksują nasze transakcje z innymi, a tym samym przerywają szlak, po którym można namierzyć naszą transakcję. Wpłacamy środki do wspólnego worka. One sobie tam leżą przez jakiś czas. Następnie je sobie wypłacamy na inny adres. I nie można w prosty, bezpośredni sposób stwierdzić, czyje środki sobie wypłaciliśmy. 

Najpopularniejszym takim mikserem jest Tornado Cash na sieci Ethereum. A my dzisiaj pokażemy sobie odpowiednik z sieci Terra. Nazywa się on Terrnado Cash i działa w następujący sposób:

• Wpłacamy do Terrnado nasze środki. Podczas przeprowadzania transakcji dostajemy specjalną notkę, która umożliwia potem wypłacenie środków na inny adres.
• Dajemy naszym coinom poleżeć trochę w mikserze, aby wymieszały się z innymi wpłatami. Utrudni to powiązanie ze sobą naszych transakcji wpłaty i wypłaty
• Jeśli wpłaciliśmy UST, to podczas “leżakowania” trafia ono na Anchora, gdzie generuje dla nas odsetki
• Następnie, gdy środki naszym zdaniem poleżakowały dostatecznie długo, to wypłacamy je. Podajemy wtedy notkę wygenerowaną podczas wpłaty oraz adres, na który ma być dokonana wypłata.

Po takiej procedurze połączenie naszej wpłaty i wypłaty jest bardzo utrudnione. Przerywamy więc historię naszych transakcji. No i kwalifikujemy się na airdrop, o którym mowa w ostatniej sekcji tego artykułu.

Jak to sobie przeklikać

Poniżej znajduje się szczegółowa instrukcja wideo, jak sobie w praktyce przeklikać Terrnado:

Podkreślam, że z serwisu nie należy korzystać z portfela zintegrowanego z portfelem sprzętowym Ledger. Nie jest on bowiem w stanie podpisać drugiej transakcji, która generuje dla nas notkę potrzebną do wypłaty środków. Korzystając z ledgera będziemy mogli wpłacić środki, ale nie wygenerujemy notki potrzebnej do ich wypłaty.

Token oraz Airdrop

Większość z Was jest tutaj zapewne dlatego, że Terrnado ma mieć token ($TND) i obiecany jest retrospektywny airdrop dla użytkowników. Najpierw przyjrzymy się tokenowi. Będzie się on nazywał $TND i zastakowany (bondowany) będzie pozwalał na partycypowanie w zyskach protokołu. A protokół ma tak naprawdę trzy produkty (elementy). Pierwszy to umówiony powyżej Anonimizator transakcji. Za korzystanie, z którego płaci się 0,5% fee przy wypłacie. Drugi to sam token. Którego transfer oraz sprzedaż jest obłożona podatkiem (za chwilę sobie to rozpiszemy). Trzeci to Vault, do którego trafiają zyski z dwóch wcześniejszych produktów. I token pozwala nam na partycypowanie w tych zyskach.

Przejdźmy teraz do omówienia opłat i podatków.

Po pierwsze 0,5 wartości wypłaty z Anonimizera trafia do Vaulta projektu. Po drugie transfery i swapy związane z tokenem $TND są obaczone 5 procentowym podatkiem. Oto jak rozdzielane są te procenty:

• 1 procent ma być spalany, co ma ograniczać ilość tokenów w obiegu
• 1 procent ma być wykorzystywany do airdropu użytkowników Terrnado
• 1,5 procenta trafia do puli płynności
• 1,5 procenta trafia do Vaulta (z czego korzystają stakujący $TND)

Więcej informacji na temat tokenomii (jak i samego działania projektu), znajdziesz w whitepaperze.

Na koniec jest dwa zdania na temat airdropu. Zespół deklaruje późniejsze wynagrodzenie tokenami swoich wczesnych użytkowników. Do tego celu przeznaczone jest 10 procent wszystkich tokenów.

Wejść w posiadanie tokenu będziemy mogli również biorac udział w jednym z IDO, które zespół planuje przeprowadzić na kilku platformach. Na StarTerra zaczyna się ono za kilka dni.

A nawet nie tylko samej wojny, co całego pierwsze kwartału tego roku. Zachodzące w nim wydarzenia sprawiły, że zalety blockchaina i kryptowalut dostrzegło nie tylko wielu do tej pory ignorujących temat, ale również sporo dotychczasowych przeciwników. Dziś można śmiało uznać, że każdy posiadający majątek i chociaż dwa zwoje w mózgu zaczął się interesować krypto.

Poznajmy DHH

Na początku poznajmy Davida. Davida Heinemeiera Hanssona. Znanego w internecie jako DHH. A znanego z tego, że tworzył jeden z popularniejszych frameworków programistycznych RubyOnRails. Oraz kilka popularnych aplikacji, z których być może korzystasz (np. Basecamp czy Hey). Ale przede wszystkim jest on znany z mocnych i często niepopularnych opinii. Czy to w zakresie programowania, tworzenia biznesu czy życia społeczno-ekonomicznego. Jeden z pierwszych piewców pracy zdalnej, który książkę o tym jak to dobrze robić wydawał już dekadę temu. Przeciwnik wprowadzania obcego kapitału do startupów i zarzynania się, aby potem spełnić oczekiwania inwestorów. Od czasu do czasu wbijając szpilki i krytykujący także Bitcoina i społeczność krypto. 

Jednak pod koniec lutego tego roku wrzucił na twittera taki wpis:

W podlinkowanym artykule przyznaje się do błędu w temacie krypto. Zaczyna od tego, co według niego jest nie tak z krypto (konsumpcja energii, fikcyjna decentralizacja czy domniemany wałek z emisją Tetheru). Jednak teraz dostrzega, że to wszystko blaknie i staje się nieważne w kontekście tego co Bitcoin czy Ethereum oferują świątu. A oferują wolny, otwarty system finansowy. W którym to każdy jest pełnym i jedynym posiadaczem swoich środków. W których nikt nie może nam tych środków zamrozić czy zabronić nam dokonywania nimi transakcji. Do tej pory DHH uważał, że to są owszem jakieś zalety. Ale kompletnie nieprzydatne w wolnym, demokratycznym świecie z rozwiniętym systemem finansowym. Wydarzenia pierwszego kwartału 2022 roku pokazały, jak bardzo był w błędzie.

Protesty w Kanadzie

Bezpośrednim powodem zmiany zdania przez DHH były wydarzenia w Kanadzie. Przypomnijmy, trwał tam (być może trwa nadal) protest kierowców ciężarówek wobec anty-covidowych restrykcji tamtejszego rządu. Sympatycy tego ruchu spontanicznie zbierali finansowanie protestów na platformach crowdfundingowych. Same protesty były dość dotkliwe (m.in. blokowanie dróg), więc rząd robił co mógł, aby je jak najszybciej zakończyć. I okazało się, że może robić takie rzeczy, które były poza wyobraźnią znacznej części zachodniego społeczeństwa (w tym naszego bohatera DHH). Okazało się, że rząd nie tylko jest w stanie zablokować takie zbiórki. Ale też zamrozić konta bankowe (i inne aktywa finansowe) osób, które wsparły finansowo ten protest. I to bez żadnych wyroków sądowych, za pomocą rządowego prikazu. Faszyzm pełną gębą. 

Oczywiście zaraz może się rozpocząć dyskusja, na temat słuszności i moralności protestów, a co za tym idzie także działań rządu Kanady w walce z nimi. Z góry powiem, że w tym kontekście dyskusja ta nie ma żadnego znaczenia. Nawet jeśli nie zgadzasz się z protestującymi, to powinieneś bronić ich prawa do protestowania, zbierania na to finansowania. A także prawa obywateli do wyrażania portfelami swoich poglądów i wspierania kogo tylko chcą. 

Jeśli to jeszcze do Ciebie nie przemawia, to wyobraźmy sobie następującą sytuację. Wstajesz sobie rano, robisz kawusię i siadasz do fejsa czy instagrama. Widzisz post znajomego, ze zbiórką na cel, który jest bliski Twojemu sercu. Wpłacasz tam 10 złotych.

Mijają dwa dni i rząd mówi, że ta sprawa jest zła i zrobi wszystko, aby się zakończyła, a każdy ją wspierający poniesie tego konsekwencje.

Mijają kolejne dwa dni. Tym razem idziesz po kawę do przysłowiowego starbucka. Chcesz za nią zapłacisz kartą. Nie przechodzi. Próbujesz drugą. To samo. Trzecią. Też nie da rady. Logujesz się do aplikacji bankowej i dostajesz informacje, że Twoje środki zostały zablokowane. Tak samo Twój rachunek brokerski.

To nie jest fikcja, to jest rzeczywistość A.D. 2022. Niestety.

W świetle tego DHH zaczął zmieniać swój stosunek do krypto. Coraz więcej innych osób także zaczęło sobie dodawać w głowie 2+2 i interesować krypto oraz blochchainem

Wojna na Ukrainie oraz sankcje wobec rosji

Nie minął tydzień od postu DHH, a rosja zaatakowała Ukrainę. Niemal natychmiast zachód zaczął mówić o sankcjach ekonomicznych wobec agresora. A po kilku dniach zaczął je wprowadzać. 

Te najbardziej dotkliwe są związane z sektorem finansowym.

Po pierwsze odcięcie rosyjskich banków od międzynarodowego systemu rozliczeniowego SWIFT.

Po drugie zamrożenie części rezerw rosyjskiego banku centralnego.

Po trzecie operatorzy płatności tacy jak VISA, Mastercard czy PayPal najpierw odcięli obywateli rosyjskich od płatności za granicą. By po pewnym czasie w ogóle zawiesić swoją działalność na tamtejszym rynku.

Po czwarte konfiskata aktywów finansowych rosyjskich oligarchów.

Tych punktów można by wyliczać jeszcze kilka. Wszystkie one pokazują, że nasze pieniądze w bankach (czy innych instytucjach finansowych) nie są tak naprawdę nasze. A nasze z nich korzystanie zależy wyłącznie od dobrej woli instytucji świadczącej daną usługę. A ta dobra wola może się skończyć nie tylko w wyniku naszych działań (jak w Kanadzie). Ale też z przesłanek większych od nas, na które niespecjalnie mamy wpływ.  

I tutaj wielu z nas, mnie wliczając, może dochodzić do mentalnego paradoksu. Z jednej strony może mi się podobać, że zachód podejmuje jakieś kroki i dopiernicza kacapom te sankcje. Z drugiej strony ja sam nie chciałbym w przyszłości paść ofiarą takich działań rządów. Więc najlepiej by było, gdyby one jednak nie miały takich możliwości. I o ile mamy niewielki wpływ na to co mogą rządący, to mamy bardzo duży wpływa na to, co mogą zrobić nam. Ten wpływ mam poprzez odpowiednie zarządzanie naszym majątkiem. 

W kontekście inwestowania banałem jest wspominać o dywersyfikacji. Jednak mało kto wspomina o dywersyfikacji jurysdykcji, w których prowadzimy nasze inwestycje. Jeśli wszystko prowadzimy w jednym kraju, w jednej strefie wpływów, a już nie daj boże na jednej platformie, to w ciągu chwili możemy nie mieć niczego. A przecież obecny świat i rozwój internetu otwiera przed nami tyle możliwości.

Oczywiście jedną z tych inwestycyjnych jurysdykcji powinien być blockchain oraz kryptowaluty. Jeśli zdobędziemy odpowiednią wiedzę oraz podejdziemy do tematu umiejętnie, to nasze aktywa na blockchainie są nie do ruszenia przez kogokolwiek. Sądy, rządy czy nawet papieża. Coraz więcej osób zaczyna to rozumieć i interesować się tematem. Nawet miliarderów nie stać obecnie na to, aby pozostać ignorantami w kwestii kryptowalut.

Ale rządy i banki na to nie pozwolą

Możesz sobie teraz pomyśleć: ale jeśli to krypto jest takie wspaniałe w kontekście wypisania się z systemu i bycia od niego naprawdę niezależnym, to ten system na to nie pozwoli. Banki, korporacje i rządy do tego nie dopuszczą. Jak będzie odbywać się tam masowa migracja kapitału, to tego po prostu zabronią.

Ja na to odpowiem: nie wydaje mnie się.

A  oto cztery argumenty na poparcie mojego stanowiska (kolejność przypadkowa).

Rządzący mają teraz innych wrogów. Mamy pierwszą od dziesięcioleci wojnę w Europie. Konflikt o światową dominację ekonomiczno-polityczną między Stanami a Chinami. Galopująca inflację oraz widmo recesji. Naprawdę jest już z kim walczyć. Krypto nie jest największym zagrożeniem. 

Jakakolwiek delegalizacja krypto, aby była skuteczna, musiałaby być globalna. Coraz bardziej skonfliktowany i podzielony świat, w którym nie ma jednoznacznego lidera, temu nie sprzyja. Jesteś w stanie sobie wyobrazić, że Chiny, USA, Niemcy oraz Rosja wspólnie wprowadzają teraz jakieś globalne rozwiązania przeciw krypto?  

Niezapominajmy też o tym, że krypto to coraz większy sektor gospodarki i rynków finansowych. Setki milionów ludzi posiada kryptoaktywa. Taka delegalizacja dotknęła by ich portfeli, a więc na pewno spotkała by się ze sprzeciwem z ich strony. Już w 2017 i 2018 roku mieliśmy do czynienia z masowymi demonstracjami w Seulu, gdy tamtejszy rząd szykował się do bardziej radykalnych regulacji branży krypto i ich opodatkowania. Nie zapominajmy też, że krypto znajduje się też w portfelach coraz większej ilości instytucji. Delegalizacja wpłynie bezpośrednio na ich majątek, a co za tym idzie na kurs ich akcji. Kto będzie chciał dumpować TESLE i stawać do walki z Elonem Muskiem (który nie boi się nawet solówki z putinem)?.

Nie zapominajmy też o tym, że wśród rządzących elit też są osoby korzystające z krypto. Co więcej, osoby korzystające z krypto stają się nową elitą finansową. Warte miliardy majątki mogą być bardzo pomocne w lobbingu pro krypto. No i pamiętajmy, że z każdymi wyborami wśród rządzących będzie coraz więcej rozumiejących, korzystających i kochających krypto. Przykładem jest tutaj Korea Południowa, gdzie wybory prezydenckie wygrał kandydat, którego jednym z głównych punktów programu było podejście pro krypto.

Walka trwa, wiele zależy od Ciebie

To, że uważam, że rządy i banki nie pozamiatają krypto nie oznacza, że droga przed nami będzie wyłącznie usłana kwiatami. Niekoniecznie. Będzie ona wyboista i pełna znoju. Ale przejdziemy ją razem. Tym szybciej, im więcej damy od siebie. Ja daję ten artykuł. Jeśli uważasz, że przedstawiona w nim perspektywa jest wartościowa, to udostępnij go proszę dalej.